گزارش نشست نامی برپیشانی آسمان (نگاهی به جنبه های مختلف شعر فروغ)

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، کامیار عابدی، پژوهشگر ادبیات معاصر، در نشست «نامی بر پیشانی آسمان» با اشاره به اینکه فروغ فرخزاد تنها ۳۲ سال زیست و حداکثر ۱۵ سال شاعری کرد، گفت: با این وجود، او در همین زمان کوتاه، نبوغ شاعرانه خود را ثابت کرد و به جایگاهی بلند در ادبیات معاصر ایران دست یافت.

وی با برشمردن ویژگی‌های شعر فروغ فرخزاد، اظهار داشت: او احساساتش را بی‌واسطه، اما با ابزار شعر، بیان می‌کرد. نقدکنندگان ادبی در گذشته، این ویژگی را «صمیمیت شاعرانه» می‌نامیدند. اما چون این عبارت، از نظر معنایی کمی مبهم است، امروزه از آن با عنوان بیان بی‌پرده احساسات یاد می‌شود.

عابدی با تاکید بر اینکه طیف‌های مختلفی از جامعه با شعرهای فروغ ارتباط برقرار می‌کنند، گفت: کسانی که طرفدار ادبیات نوسنتی هستند، یعنی نه کاملا سنت‌گرا و نه کاملا مدرنیست به شمار می‌روند، در شعارهای آغازین فروغ، فصل مشترک می‌یابند. از سوی دیگر، بانوانی که به ابراز احساسات و باورهای خود در فضای مردسالار علاقه دارند نیز به شعرهای فروغ جلب می‌شوند. سومین گروه، طرفداران مدرنیسم هستند و آنان به آن دسته شعرهای فروغ جذب می‌شوند که پس از سال ۱۳۳۸ سروده شده‌ است.

وی درباره ویژگی‌های مدرنیسم در شعرهای فرخزاد، اظهار داشت: او این نوگرایی را با جا به جا کردن قید و صفت یا ساخت ترکیب‌های وصفی و اضافیِ جدید آفرید و این کار را به‌گونه‌ای انجام داد که مخاطبان به‌خوبی با آن ارتباط برقرار کردند.

این منتقد ادبی با اشاره به علاقه فروغ فرخزاد به شعر سعدی، گفت: بسیاری از شعرهای فروغ، سهل و ممتنع است؛ یعنی ضمن سادگی، دیگران نمی‌توانند مانند او شعر بگویند. به نظر می‌رسد فروغ از این نظر، متاثر از سعدی بوده است؛ زیرا او نیز بسیاری از آثارش ویژگی سهولت و امتناع را داراست.

وی شعرهای فروغ را از این نظر به اشعار حافظ نیز شبیه دانست که اقشار گوناگون با باورهای متفاوت، می‌توانند آنچه می‌خواهند را از شعرهای وی برداشت کنند.

کامیار عابدی این باور که شعرهای آغازین فروغ از ارزش شاعرانه برخوردار نیست و آثار او از زمان انتشار تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد شاعرانه می‌شود را رد کرد و گفت: اگر با دید تاریخی-ادبی به سیر آثار فروغ نگاه کنیم و ادبیات را میدان تنگی ندانیم که فقط یک گرایش از شعر در آن وجود دارد، آنگاه حتی شعرهای اولیه فروغ فرخزاد نیز در نظر ما، جلوه دیگری خواهد یافت.

تلطف: فروغ فرخزاد، مرید گلستان نبود

کامران تلطف، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبیات نیز موضوع سخنرانی خود را به برخی باورهای نادرست درباره فروغ فرخزاد اختصاص داد. وی که به صورت برخط (آنلاین) سخنرانی می‌کرد، گفت: بعضا گفته شده است که در فاصلۀ چاپ مجموعه عصیان تا تولدی دیگر و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، تحولی در فروغ فرخزاد رخ داد و او را از شاعری معمولی و سراینده احوالات شخصی، به شاعری اجتماعی تبدیل کرد. اما واقعیت این است که تنها تحول در فروغ فرخزاد، گذر زمان و تاثیر تجربیات و گذر عمر بر شاعر بوده است.

وی افزود: در دوره‌ای که فروغ فرخزاد می‌زیست، رایج بود که طرفداران چپ، از هر استعاره‌ای در ادبیات برای تبلیغ اندیشه‌های سوسیالیستی استفاده می‌کردند. بنابراین، عده‌ای علاقه داشتند چنین وانمود کنند که شعرهای فروغ، زمانی به پختگی رسید که او از اندیشه‌های چپ سخن گفت!

تلطف یادآور شد: اگرچه فروغ با ابراهیم گلستان که کارگردانی با گرایش‌های چپ بود ارتباط داشت، اما ارتباط آنها نه‌تنها هرگز رابطه مرید و مرادی نبود، بلکه شاید این رابطه، برعکس بوده است و با توجه به جایگاه بلندی که فروغ در ادبیات دارد، احتمال دارد که او از نظر اندیشه هنری بر گلستان اثرگذار بوده باشد.

این استاد دانشگاه، فمیسنیت بودن فروغ فرخزاد را هم رد کرد و اظهار داشت: هرچند فروغ، احساسات زنانه خود را آشکارا در شعرهایش بیان می‌کرد، اما این کار، به معنای فمینیسم نیست و به همین دلیل است که وی در آن زمان، حتی الهام‌بخش فمیسنیست‌ها هم نبوده است.

کامران تلطف این ادعا که فروغ فرخزاد به دلیل شعر و شخصیتش، به‌شدت تحت ستم و فشار جامعه بود را هم نوعی اغراق و فرافکنی دانست و یادآور شد: یک شماره از مجله ادبی آرش، به آثار فروغ فرخزاد اختصاص یافته بود. همچنین یک کتاب در زمان حیات فرخزاد درباره او منتشر شد که گزیده‌ای از شعرهایش را هم دربر می‌گرفت. فرخزاد یکی از کتاب‌هایش را هم با مقدمه شجاع‌الدین شفا منتشر کرد. افزون بر این، تقریبا تمام شاعران بزرگ هم‌دورۀ فروغ از او تمجید کرده‌اند. همه اینها نشان می‌دهد وی در زمان حیاتش، آنچنان که برخی مدعی شده‌اند، منزوی و تحت ستم نبود.

محمود جعفری دهقی، استاد دانشگاه و رئیس انجمن ایرانشناسی که اجرای نشست را نیز برعهده داشت، در این گردهمایی درباره ترجمه آثار فروغ و تصویر وی در کشورهای دیگر سخن گفت و از جمله به آثاری که ریوان سَندلِر، مایکل بیرد و جاشا کِسلِر درباره فروغ فرخزاد منتشر کرده‌اند، پرداخت.

گلاله هنری، پژوهشگر ادبیات نیز سخنرانی خود را در این جلسه به نقد ترجمه کتاب نامی بر پیشانی آسمان اختصاص داد. وی همچنین با اشاره به برداشت‌هایی که از شعر فروغ فرخزاد می‌شود، گفت: ارتباطی که هرکس با شعر فروغ برقرار می‌کند، متناسب با دریچه نگاه خود اوست. آنچه با عنوان ادبیات فمینیستی مطرح می‌شود نیز ربطی به اصالت متن ندارد، بلکه به رابطه‌ای مربوط است که افراد با آن برقرار می‌کنند.

نشست یادشده به مناسبت ترجمه کتاب «نامی بر پیشانی آسمان، نگاهی به جنبه‌های مختلف شعر و هنر فروغ فرخزاد»، به همت انجمن ایرانشناسی و موسسه فرهنگی هنری آرتمن و با حضور جمعی از پژوهشگران و علاقمندان ادبیات، عصر دوشنبه در تهران برگزار شد.